زبان بدن فعال
با توجه به فرهنگ کشور ایران، در گذشته جایگاه سخنرانی در مکانی بلندتر از مخاطبان قرار داشت. تصور اینکه فردی بخواهد برای سخنرانی از پشت تریبون فاصله بگیرید و قدم بزند، کمی سخت و غیر قابل انجام بود. اما باید این طرز نگاه را تغییر بدهیم. در جامعۀ امروز، ارتباطات به ویژه سخنرانی کردن، از حالت رسمی و ایستا در یک مکان که در گذشته رایج بوده، تغییر قالب داده است و زبان بدن فعال و صمیمی امروزه نقش بسیار مهم و کلیدی دارد که زمینه‌ساز تعامل مؤثرتر میان سخنران و مخاطب می‌شود.
تعریف زبان بدن
پیام‌های که از طریق واکنش‌های فیزیکی بدن، بدون صحبت کلامی به مخاطب منتقل می‌شود را زبان بدن می‌گویند. هر کدام از اجزای بدن می‌تواند هماهنگ با کلام، پیام فرد را به بهتر به مخاطب انتقال بدهد. جزئیات زبان بدن خیلی زیاد است و ما در این کتاب قرار نیست همۀ آنها را بیان کنیم. برای مطالعۀ بیشتر می‌توانید به کتاب “زبان بدن” آلن پیز[1] مراجعه کنید.
مهم‌ترین بخش‌های زبان بدن که فرد سخنران باید رعایت کنید را اینجا مطرح می‌کنیم؛
ارتباط چشمی
می‌توانم با قاطعیت اعلام کنم مهم‌ترین بخش زبان بدن در ارتباطات فردی و اجتماعی، ارتباط چشمی با مخاطب است. چشم تو چشم شدن با مخاطب، کانال امن و سریعی برای برقرای ارتباط است و قبل از اینکه کلامی رد و بدل شود باید ارتباط چشمی به درستی شکل گیرد.
در گفت‌وگوها و روابط دو نفره،دقیقاً به چشمان فرد مقابل نگاه کنید و سعی کنید به شخص دیگر یا وسیله‌ای مشغول نباشید، این‌طوری حس احترام را به مخاطب خود منتقل می‌کنید.
وقتی می‌خواهید برای جمعی صحبت کنید، می‌توانید چند شخص آشنا را در بین جمع انتخاب کرده و نگاهتان را بین آنها تقسیم کنید. برای شروع یادگیری ارتباط چشمی مؤثر،می‌توانید از دو روش استفاده کنید؛
روش اول ساخت یک مثلث متساوی‌الاضلاع است.این مثلث سه ضلع را ایجاد کنید و سه نفر را در سه گوشه محیطی که در آن حضور دارید،انتخاب کنید. هر چند ثانیه نگاه خود را روی اشخاص تغییر دهید و این مثلث را می‌توانید دو دقیقه‌ای یک بار تغییر دهید و سه شخص دیگر را انتخاب کنید. انجام این تمرین کمک میکند برقراری ارتباط چشمی برای شما آسان‌تر شود.
روش دوم استفاده از علامت حرف W است. دقت کنید این حرف زبان انگلیسی پنج گوشه دارد. این روش زمانی کاربرد خواهد داشت که شما در سالنی بزرگ و با مخاطبان زیادی قرار بگیرید.زمانی که در جایگاه سخنرانی قرار می‌گیرید و جمعیت مقابل شما هستند، این علامت را در ذهن خود تصور کنید و از سمت راست سالن،ارتباط چشمی را شروع کنید و پنج نفر را گزینشی در نظر بگیرید. در این صورت، مخاطبان تصور می‌کنند شما با اعتماد به نفس ایستاده‌اید و با آنها ارتباط چشمی برقرار می‌کنید.
ارتباط چشمی مؤثر نیاز به تمرین زیاد و حضور در موقعیت‌های مختلف دارد. لازم است تصمیم بگیرید از الآن که این متن را می‌خوانید، ارتباط چشمی خود را با دیگران به صورت هدفمند برقرار کنید. در حین ارتباط چشمی همواره لبخند داشته باشید تا تأثیر و نفوذ کلام خود را چند برابر کنید و حس خوبی را به مخاطبانتان انتقال دهید.
حرکات دست
وقتی هر دو دست بسته باشند، یعنی زبان بدن بسته است و این حالت، سَدی بین سخنران و مخاطب ایجاد میکند. هر دو دست باید در محدودۀ کمی جلوتر از قفسه سینه هماهنگ با محتوا صحبت سخنران به صورت طبیعی باز و بسته شوند.
دقت کنید وقتی از دست‌ها استفاده می‌کنید کف دست‌ها به سمت مخاطبان باز شود، چون با انجام این حالت‌ها حس صمیمیت و دوستی را به مخاطبان خود منتقل می‌کنید و قطعاً مخاطب از پیام شما بازخورد بهتر و ارتباط مؤثرتری را برداشت خواهد کرد.
قهرمانانه بایستید
شاید سؤال پیش بیاد که آیا ما همیشه در حالت ایستاده صحبت می‌کنیم؟ در جواب باید بگویم، خیر! ولی بسیاری از اوقات،افراد برای سخنرانی در حالت ایستاده صحبت می‌کنند. طرز قرارگیری بدن سخنرانان در موقعیت‌های سخنرانی به سه شیوه می‌باشد؛ نشسته روی صندلی، قرار گرفتن پشت تریبون و در حالت قدم زدن. نحوۀ ایستادن سخنرانی، نشان‌دهندۀ اعتماد به نفس آن است. وقتی سخنرانی روبه‌روی جمع قرارمی‌گیرد، نحوه ایستادن و لحن صحبتش به گونه‌ای باشد که حس اعتماد به نفس و اطمینان کامل را به مخاطبان خود منتقل کند.
برای اینکه ایستادنیِ مطمئن داشته باشید، حتماً وزن خود را به دو پای خود منتقل کنید و روی هر دو پا بایستید و به یک پا تکیه ندهید. سَر شانه‌ها را به سمت بالا باشند و شانه‌ها حالتی آویزان و شُل نگیرند.وقتی پشت تریبون یا در حالت نشسته قرار می‌گیرید، مواظب باشید کمرتان قوز نداشته باشد.سَر و صورت خود را بالا و رو به سمت مخاطب بگیرید تا ارتباط چشمی بهتر و مطمئن‌تری با مخاطب داشته باشید.
منظم و آرام قدم بردارید
قطعاً راه رفتن برای همۀ موقعیت‌ها نیست چون این امکان وجود ندارد. در قسمت قبل سه شیوه برای موقعیت‌های سخنرانی بیان کردیم که قدم زدن صرفا زمانی است که ایستاده باشیم و از تریبون استفاده مستقیم نکنیم. در بسیاری از موقعیت‌های مثل کلاس‌های درس، همایش‌هایی که زمان برنامه بیش از یک ساعت است، مخاطب زمانی طولانی به یک جای ثابت نگاه کند خسته می‌شود. برای کاهش خستگی مخاطبان،سخنران با قدم زدن روی جایگاه، جلسه خود را از فضای رسمی و خشک خارج میکند و مخاطب احساس بهتری خواهد داشت. قدم زدن هدفمند و درست سخنران، اعتماد به نفس سخنران را نشان می‌دهد. معمولاً افرادی که استرس شدیدی دارند یا آنقدر به خودشان و معلومات‌شان اعتماد کامل ندارند، ترجیح می‌دهند در جای خود ساکن باشند و صحبت‌های خود را ادامه دهند ولی سخنرانی که با آرامش قدم برمی‌دارد و صحبت میکند، غیرمستقیم این پیام را به ناخودآگاه مخاطب ارسال میکند که من با اعتماد به نفس اینجا هستم و برای شما صحبت می‌کنم.
برای قدم زدن باید متناسب با محیطی که قرار داریم اقدام شود. توصیه می‌کنم چند قدم به راست بردارید، سپس مکثی چند ثانیه‌ای داشته باشید و مجدد به سمت چپ قدم بردارید. در پایان هر رفت و برگشتی، حتماً مکث سه تا پنج‌ثانیه‌ای داشته باشید. دقت کنید در حین قدم زدن ارتباط چشمی خود را با مخاطب قطع نکنید و حواستان باشد سرعت قدم‌ها زیاد نباشد که مخاطب با قدم زدن شما احساس آشفتگی خاطر پیدا نکند.
آراستگی ظاهر
برایان تریسی نویسندۀ کتاب «قورباغه‌ات را قورت بده» می‌گوید: «یک سخنران خوب باید شبیه یا بهتر از بقیه لباس بپوشد». همین جمله از یک سخنران بسیار مطرح و جهانی، اهمیت پوشش برای سخنران را نشان می‌دهد. پوشش خوب و متناسب، ذهنیت مخاطب را نسبت به موضوع و جلسه تغییر خواهد داد. طی یک تحقیق توسط محققان دانشگاه کالیفرنیا انسان‌ها در ۳ الی ۷ ثانیۀ اولین برخورد، مورد قضاوت بقیه قرار می‌گیرند. این زمان در مواقع مفهوم اثر هاله‌ای را نشان می‌دهد.
وقتی فرد سخنران ظاهری مرتب، آراسته و مُعطر داشته باشد، در برخورد اول مخاطب حس بسیار خوبی می‌گیرد و به واسطۀ این ویژگی خوب که دیده است آن را به ابعاد دیگر شخصیت سخنران تعمیم می‌دهد و در ذهن با خود می‌گوید سخنرانی که اینقدر مرتب می‌باشد، احتمالاً بسیار باسواد، پولدار، منظم، مؤدب و با شخصیت نیز است و طبیعتاً با میل و رغبت بسیار بیشتری به صحبت‌هایش گوش خواهد داد. در این حالت ارزش ذهنی سخنران و جلسه برای مخاطب بالاتر می‌رود.
جملۀ بسیار معروفی است که می‌گوید: «انسان‌ها با لباس‌هایشان مورد استقبال قرار می‌گیرند و با گفته‌هایشان بدرقه می‌شوند».
در نهایت باید بگویم،بهترین لباس برای سخنران، لباسی است که بعد از جلسه چنانچه از مخاطبان پرسیده شود، سخنران چه لباسی پوشیده بود، به راحتی یادشان نیاید و در جواب بگویند من اینقدر درگیر صحبت‌هاش بودم که دقت نکردم چی پوشیده بود.
وضوح و رسایی صدا
اگر صدای قدرتمند، رسا و واضحی نداشته باشیم، به احتمال زیاد نمی‌توانیم اطلاعات در ذهن خودمان را به درستی به دیگران انتقال دهیم. وضوح در کلام یعنی کلمات با جمله‌بندی درست و تلفظ صحیح بیان شود. هر فردی برای صحبت کردن باید به زبان یا لحنی سخن بگوید که مخاطب متوجه به راحتی متوجه گردد. پس برای وضوح در کلام باید با تلفظ صحیح کلمات و ساخت جملات، دقت کنیم تا مشکلی در انتقال پیام صورت نگیرد.
رسا یعنی قوی، بلند و پر انرژی صحبت کردن! برای داشتن صدای رسا، باید تمرینات صداسازی را انجام دهیم که در فصل صداسازی به آنها می‌پردازیم. برخی افراد به صورت ذاتی، صدای قوی دارند اما لازم است بدانیم داشتن صدای خوب و قوی، اکتسابی است و با تمرینات صداسازی می‌توانیم صدای خود را تقویت کنیم.
[1] Allan Pease